Tiết Đoan ngọ hay còn được gọi là tiết Đoan dương cũng chính là “tết giết sâu bọ” theo cách nói dân gian
Việt Nam, được tiến hành vào ngày mồng 5 tháng 5 ầm lịch hàng năm.
Tết Đoan ngọ là một lễ tết lớn của người Việt Nam, người Trung Hoa… được tiến hành vào giữa trưa (chính giờ Ngọ) ngày mồng 5 tháng 5 (Ngọ) lịch Can chi. Tết này cũng có tên gọi là tết Đoan dương. Đoan ngũ hay Trùng ngũ. Xuất xứ của lễ tục này như sau: Cách nay hơn 2000 năm, tại nưóc sở Trung Hoa cổ đại, có vị quan Tả Phù là Khuất Nguyên (340 – 278 trước công nguyên) can ngăn vua sở Hoài Vương không được, mà lại bị dèm pha, bị cách chức xuống làm thứ dân. Khuất Nguyên có người chị gái tên là Tu đi lấy chồng xa, nghe tin như vậy bèn trở về thăm em. Thấy Khuất Nguyên tóc thì bỏ xoã, mặt mày nhem nhuốc, hình dung hốc hác, vừa đi vừa ngâm thơ ở bờ sông, bèn bảo rằng:
– Vua Sở dẫu không nghe lời em, mà em như thê là đã hết lòng rồi, còn lo nghĩ làm gì? May mà nhà còn có ruộng, sao chẳng hết sức cày cấy để tự nuôi mình mà hưởng hết tuổi trời?
Khuất Nguyên không muôn trái ý chị, bèn mang cày đi cày. Người trong làng thương Nguyên có lòng trung, đua nhau giúp sức. Hơn một tháng, người chị ra đi. Nguyên than rằng: – Việc vua Sỏ đã đến thế này ta không nỡ thấy tôn miếu bị diệt vong!
Thế rồi một ngày kia, Khuất Nguyên dậy sớm, ôm một hòn đá tự dìm mình xuốhg sông Mịch La mà chết, hôm ấy chính là ngày mồng 5 tháng 5. Người làng nghe Nguyên trẫm mình, đua nhau chở thuyền nhỏ ra sông cứu thì không kịp nữa, bèn làm bánh nếp có góc ném xuống dòng sông để tế. Từ đó, có tục đua thuyền rồng ỏ vùng Ngô Sở.
Mảnh ruộng Khuất Nguyên cày cấy, sau gạo trắng như ngọc, nên gọi là “ruộng gạo ngọc”, còn tên làng gọi là “Tỷ quy” (làng chị về).
Ngày mùng 5 là ngày cực dương trong năm, tháng 5 cũng vậy. Do đó có tên gọi là Đoan dương.
Theo lịch cổ thì ngày mồng 5 tháng 5 là ngày mùa xuân đã hết, mùa hạ chuyển sang. Sự chuyển tiết giữa hai mùa xuân – hạ dễ gây ra bệnh thời khí ở con người.
Sâu bọ, côn trùng cũng được dịp phát triển, gây bệnh tật cho con người, vật nuôi và cầy trồng hữu ích. Bởi vậy, vào tiết này người ta làm lễ dâng hương cúng bái cầu cho tai qua nạn khỏi, được mùa; cầu cho sâu bọ có hại bị tuyệt diệt, đem lại điều lành cho mọi người, Thế nên mới có cái tên là “Tết giết sâu bọ”.
Với ý nghĩa là “Tết giết sâu bọ”, vào dịp tiết Đoan ngọ người ta “lấy lá ngón nhuộm các đầu móng tay, móng chân (trừ ngón trỏ); ăn rượu nếp, trứng luộc, cháo chè kê, bánh đa và các loại hoa quả chua chát. Có nơi người lớn uống rượu xương bồ, trẻ em bôi thuốc hùng hoàng vào thóp đầu, ngực và rổn gọi là “trừ trùng”. Một sô’ vùng nông thôn còn lấy lá ngải cứu kết hình rồng rán treo ở cửa, lại uống nưổc ích mẫu, mâm xôi, cốì xay, lá vôi vào giờ Ngọ (giữa trưa). Người mê tín thì kết bùa bằng chỉ màu hình hoa sen, quả khế đeo vào cổ trẻ em.
Lại không ít người mang áo vàng đến xin “dấu ấn” cửa Phật, mong ma quỷ, bệnh ác đừng quấy rầy.
Tiết Đoan ngọ của người Việt Nam, ngoài ý nghĩa là một cái Tết giữa năm, chuyển mùa xuân – hạ, chữa bệnh trừ tà như nói ồ trên mà còn là dịp để các gia đình Việt Nam tưởng nhó Tiên tổ, làm lễ dâng hương, trong mỗi gia đình.
Các phẩm vật trên đây được dâng cúng Gia Thần và Gia Tiên vào buổi sốm lúc mặt trời mới mọc hoặc vào giữa trưa.
Sắm lễ: Ngày Tết Đoan Ngọ còn gọi là ngày Giết Sâu Bọ.
Mâm lễ cúng gia tiên ngày Tết Đoan Ngọ gồm:
– Hương, hoa, vàng mã;
– Nước;
– Rượu nếp;
– Các loại hoa quả: + Mận + Hồng xiêm + Dưa hấu + Vải + Chuối…
VĂN KHẤN NGÀY TẾT ĐOAN NGỌ
Nam mô A Di Đà Phật!
Nam mò A Di Đà Phật!
Nam mô A Di Đà Phật!
– Con lạy chín phương Trời, mười phương Chw Phật, Chư Phật mười phương.
– Con kính lạy Hoàng thiên .ạu Thổchư vị Tôn thần.
– Con kính lạy ngài Bản cảnh Thành hoàng, ngài Bản xứ Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân cùng chư vị Tôn thần.
– Con kính lạy Tổ tiên, Hiển khảo, Hiển tỷ, chư vị Hương lính (nếu bố, mẹ còn sống thì thay bằng Tổ khảo, Tổ Ty)
Tín chủ chúng con là:…………
Ngụ tại:………………………….
Hôm nay là ngày Đoan Ngọ, chúng con sủa sang hương đăng, sắm sanh lễ vật, hoa đăng, trà quả dâng lên trước án.
Chúng con kính mời ngài Bản cảnh Thành hoàng, Chư vị Đại Vương, ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân, Ngủ phương, Long Mạch, Tài thần, cúi xin các Ngài giáng lâm trước án chứng giám lòng thành, thụ hường lễ vật.
Chúng con kính mời các cụ Tổ Khảo, Tô Tỷ, chư vị Hương linh gia tiên nội ngoại họ……………….., cúi xin ác vị thương xót con cháu chứng giám tâm thành thụ hưồng lễ vật.
Tín chủ con lại kính mời các vị Tiền chủ, Hậu chủ tại nhà này, dất này đồng lãm án tiền, đồng lai hăm hường, độ cho chúng con thân cung khang thái, bản mệnh bình an. ìiốn mùa không hạn ách, tám tiết hưởng bình an thịnh vượng.
Chúng con lễ bạc tâm thành, trước án kính lễ, cúi xin được phù hộ độ trì.
Nam mô A Di Đà Phật!
Nam mô A Di Đà Phật!
Nam mô A Di Đà Phật!